Tekst: Guido van Oss
Moeder: Heb je nou alweer die troep niet opgeruimd?
Zoon: Ik heb helemaal genoeg van jouw verwijten en ga zo weg!
Moeder: Waarom luister je nooit naar mij?
Zoon: Ik ben je huishoudster niet, wat doe jij eigenlijk zelf de hele dag? Ik ga, doei!
Mensen communiceren vaak in oordelen. In de eerste vraag van de moeder hoort de zoon al direct een verwijt. De zoon kan er ook anders naar luisteren en er niet een beschuldiging maar een verzoek in horen. De moeder zegt ‘je luistert nooit’. Wat ze bedoelt is je hoort niet wat ik wil overbrengen “Ik heb behoefte aan steun, waardering, respect, enz.” maar ja, dat zegt ze niet. Ze zegt dat de ander iets verkeerd doet. En doordat de zoon meteen een oordeel in haar vraag hoort, wordt het moeilijk voor hem om nog te luisteren. In dit gesprek komen moeder en zoon in een mum van tijd in een sfeer van verwijten terecht.
Het kan ook anders, bedacht de Amerikaan Marshall Rosenberg, grondlegger van de methode van de geweldloze communicatie. Trainer geweldloze communicatie, Arend van Rietschoten van cursuscentrum Kasteel De Schans in Opoeteren, België, licht toe: “Binnen de geweldloze communicatie kijk je naar vanuit welke gevoelens en behoeften iemand iets wil. We kennen geen goed en fout. Dus kijk je ook heel anders naar zo’n gesprek, bijvoorbeeld vanuit het idee: ‘goh, misschien had de zoon wel een behoefte om eerst zijn huiswerk te maken’.” Vanuit de vraag ‘heb je nou alweer je troep niet opgeruimd’ hoort de zoon een verwijt: ‘ik doe het niet goed.’ Van Rietschoten: “Hij hoort niet dat de moeder bijvoorbeeld medewerking wil en een behoefte heeft aan zorg voor een nette omgeving, waar ze samen met haar zoon aan wil werken. Als wij iets van anderen gedaan willen krijgen, zijn we gewend om tegen mensen te vertellen wat ze fout doen, maar daarmee roep je juist weerstand en verzet op. Deze manier van communiceren is erg gebruikelijk. Je kunt echter ook communiceren in de taal van het hart, met begrip voor andermans behoeften en gevoelens, op een gelijkwaardig niveau met de intentie elkaar vooruit te helpen.” Op een dergelijke manier geweldloos met elkaar communiceren klinkt als een droom, maar werkt het ook echt? Of is geweldloos communiceren niet meer dan een mooi kunstje om je eigen zin door te drukken?
Omgang met moeilijk opvoedbare jongeren
"Nee," vindt Carin Wevers, docent filosofie aan Hogeschool Zuyd te Sittard. Zij ziet grote voordelen in toepassing van geweldloze communicatie bijvoorbeeld bij de omgang met moeilijk opvoedbare jongeren. Weevers: “Vanuit hun behoeften aan rust en veiligheid hebben hulpverleners de neiging om moeilijk opvoedbare jongeren op te sluiten in een isoleercel wanneer ze agressief worden. Ik leer ze te kijken naar de achterliggende behoeften. Boos gedrag roept weerstand op. Maar wanneer we in staat zijn deze jongeren te bereiken en achter hun onvervulde behoeften te komen, kunnen we er voor zorgen dat de communicatie veel beter verloopt. De jongeren voelen zich dan meer erkend en gezien, zelfs als sommige behoeften niet vervuld kunnen worden. Op hun beurt krijgen de hulpverleners meer grip op de jongeren waardoor de veiligheid en rust toenemen.”
Relatieproblemen
Psycholoog Van Rietschoten vindt geweldloze communicatie ook bij relatieproblemen goed bruikbaar. Als binnen relatieproblematiek mensen ergens veel oordelen over hebben, is het wel over vreemdgaan. Ook hierbij meent Van Rietschoten dat het juist erg zou helpen wanneer beide partners met elkaar zonder oordeel over dit vreemdgaan kunnen communiceren. Als voorbeeld noemt hij een getrouwd stel dat meermalen uit elkaar is gegaan. Van Rietschoten: “Iedere keer nadat de vrouw vreemdging, verbrak de man de relatie. In de communicatie tot dan toe had de vrouw alleen maar van de man gehoord dat vreemdgaan fout is en dat ze daarmee over zijn grenzen heen ging.Ik zie het zich herhalende gedrag van het vreemdgaan als een signaal dat de vrouw binnen deze relatie een of enkele behoeften niet vervuld krijgt. Het kan bijvoorbeeld gaan om een behoefte aan avontuur of autonomie, maar meestal liggen er diepere oorzaken achter. Vrouwen zoeken in relaties vaak naar emotionele bevestiging. Wanneer het binnen de relatie emotioneel klopt, kan de vrouw zich ook seksueel openen. Het probleem is hier dat de vrouw deze emotionele bevestiging door haar man mist. Zij heeft behoefte aan contact en samenzijn en vooral behoefte aan verbinding. De man hoort niet hoe belangrijk het voor zijn vrouw is dat ze bevestigd wordt in wat ze voelt en hoe ze zich voelt. Van de andere kant heeft de vrouw geen oog voor de behoeften van haar man aan bijvoorbeeld vertrouwen en respect. Vanuit haar behoefte aan harmonie gaat de vrouw waarschijnlijk liever niet vreemd, maar ze blijft ermee doorgaan zolang de man haar gevoelens en behoeften niet heeft gehoord.”
Als de vrouw vreemd gaat, wordt vaak gezegd dat de man moet gaan staan binnen de relatie. Die opvatting wordt door Van Rietschoten niet gedeeld. “Met gaan staan, bedoelen ze dat de man zichzelf strak moet neerzetten en zijn eigen grenzen moet aangeven: dit mag wel en dat mag niet. Maar dan zit je meteen weer in de wereld van het oordelen. In mijn ogen gaat het er om dat beide partners volledig aanwezig durven te blijven in de communicatie met elkaar. Dat ze beiden echt durven te horen wat de ander wil zeggen. Daarvoor is het nodig dat partners oprecht nieuwsgierig zijn en zonder daarover te oordelen over en weer naar elkaars gevoelens en behoeften kunnen luisteren. Een belangrijk en moeilijk punt bij dit soort relatieproblemen is vaak ‘wie hoort wie het eerst’: welke partner is als eerste in staat om zonder oordeel te luisteren naar de pijn van de andere partner; zonder zichzelf verantwoordelijk te voelen voor die pijn. Want als je de pijn van de ander overneemt, voelt dat als een beschuldiging en kun je niet meer echt naar die ander luisteren. Iemand voelt zich niet gehoord als je letterlijk de woorden kunt navertellen die hij heeft gezegd, maar als je hebt gehoord hoe iemand zich werkelijk voelt en welke behoefte daar achter zit.”
Communiceren vanuit het hart
Voor Berend Veneberg (zeven maal de Sterkste Man van Nederland ) en zijn partner Sylvia werkt geweldloze communicatie erg heilzaam binnen hun relatie. Sylvia Veneberg zegt hierover: “Mijn man lijdt een groot bedrijf en heeft daardoor veel verantwoordelijkheid, met veel denkwerk. Ik zit met mijn massagepraktijk meer in de gevoelswereld. Toen hij in het verleden van zijn werk kwam en we vanuit het hoofd met elkaar communicerenden hadden we veel woorden nodig die er vaak weinig toe deden. Wanneer ik tegenwoordig aan hem denk te zien dat er problemen op zijn werk zijn, vraag ik of dat wat ik denk te zien ook klopt. Als dat klopt vraag ik of hij het er met mij over wil hebben of niet. Vanuit de veiligheid die we in onze relatie, door geweldloos met elkaar te communiceren, aan elkaar bieden, kan hij nu veel makkelijker zijn kwetsbare gevoelens uiten. Door over en weer er de tijd voor te nemen om er achter te komen wat er daadwerkelijk bij de ander omgaat, voelen we ons op een dieper niveau met elkaar verbonden. We begrijpen elkaar nu veel beter dan vroeger.”
Gewelddadig communiceren effectiever?
Deskundigen die weinig heil zien in geweldloos communiceren zijn er ook, een van hen is Daniël Schut van trainingscentrum De Luistervinken uit Amsterdam. Schut verzorgt onder meer de cursus gewelddadig communiceren. Schut: “Drukke professionals hebben vaak niets aan geweldloze communicatie. Zij hebben te maken met deadlines, grote projecten en teams die ze scherp, alert en actief moeten houden. Overigens kan geweldloze communicatie stiekem best gewelddadig zijn. Een ander kan denken dat je je met veel empathie hebt ingeleefd in zijn gevoelens en behoeften, maar dan hoeft dat in werkelijkheid nog niet zo te zijn. En omdat je zo lekker met elkaar gevoelens aan het delen bent, vergeet de ander waar het ook alweer werkelijk om ging: de inhoud. Dan kun je soms maar beter gewelddadig communiceren. Daarmee kom je veel sneller tot de kern van de zaak en ga je van woorden naar daden: dat is veel effectiever dan geweldloze communicatie.”
Trainer geweldloze communicatie Van Rietschoten reageert: "Schut heeft gelijk dat geweldloze communicatie niet werkt als mensen het als een foefje toepassen. Er moet over en weer de oprechte bedoeling zijn om je met elkaar te verbinden, anders werkt het zeker niet." Het voorbeeld van de moeder en de zoon in het begin van het artikel speelde in het echt tussen Ellen Kamphuis en haar zoon. "Door steeds erg boos te worden over de troep die hij maakte, raakte ik het contact met mijn zoon helemaal kwijt en verliet hij inderdaad ons huis. Ik ben gaan voelen wat er achter mijn boosheid zat, dat was vooral dat ik mij niet gezien en gewaardeerd voelde. Bij mijn zoon leefde soortgelijke gevoelens en behoeften. Nu we beiden in staat zijn onze boosheid op zij te zetten, ervaren we een nieuwe band met elkaar en is er meer blijdschap, openheid en waardering binnen onze relatie met elkaar." Afhankelijk van de situatie kan geweldloos of gewelddadig communiceren effectiever zijn. Waar trainer Van Rietschotenzijn cursussen geeft binnen een spiritueel centrum is trainer Schut actief in cursussen over debatteren en argumenteren. Dit zijn duidelijk twee verschillende werelden die overigens prima naast elkaar kunnen bestaan.
Meer informatie over de training geweldloze communicatie op Kateel de Schans vind je hier.